Een tijdje terug schreef ik een review over Paco Sako. Recentelijk kreeg ik ook kans om de bedenker, Felix Albers te interviewen in Den Haagse kroeg De Zwarte Ruiter. Natuurlijk deel ik dat graag met jullie!
Het doel van het spel volgens Felix
Arran: Mijn eerste vraag. Paco Sako is een spel met een boodschap. Wat zette je er toe om die boodschap in het spel te verwerken? En wie hoop je daarmee te bereiken?
Felix: Nou, wat me er toe zette was eigenlijk een gevoel en een moment van inspiratie. Mijn vrouw was zwanger en het vaderschap inspireerde mij. En mijn historie als kunstenaar met moeite met conflicten in de maatschappij en in de wereld sowieso. Toen dacht ik van ja, ik word vader. Hoe ga ik dat dan straks aan zo’n ventje vertellen als hij groter wordt hoe de wereld werkt en hoe dit een beetje allemaal… Nou dat waren allemaal vaderschapsgevoelens.
Daarnaast dacht ik aan, wat ga ik hem gewoon praktisch leren. Gewoon skills of dingen die hij in zijn leven kan doen. Dat waren fietsen, voetballen en schaken. En bij dat moment van schaken liep ik op een gegeven moment mijn atelier in. Toen kreeg ik dus het gevoel van, als ik straks met mijn zoontje schaak. Ik kreeg eigenlijk het gevoel dat ik eigenlijk zijn stukken, zijn kant en eigenlijk daarmee hem wil omarmen. Dus het idee was, laten we de zwarte stukken, laten we elkaar omarmen in plaats van uitschakelen.. En dat voelde eigenlijk meteen goed en eigenlijk groots. Groots in de zin van, daar kun je ook een perceptie of een reflectie op het leven aan geven.
Daarmee had ik het gevoel dat ik een boodschap of een ander verhaal kon vertellen op het schaken. En, nouja goed omdat dat eigenlijk de rode draad is van mijn kunstenaarschap is. Dat zal je zien, de schilderijen die ik heb gemaakt toen ik 20 jaar was bijvoorbeeld. Ik zag bijvoorbeeld, er was een groot hart met alle vlaggen van de wereld, zeg maar die werden geschilderd in olieverf.
Vader en zoon
Arran: Je zoontje is ondertussen… 8 jaar oud. Dat is even oud als je vader toen hij, toen de oorlog voorbij was. Heeft hij ondertussen ook Paco Sako leren spelen?
Felix: Ja, dat is wel een heel mooi en bijzonder proces geweest. Want echt, vanaf dat hij in zijn trappelzak zat heb ik filmpjes dat hij de twee stukken samen probeert te zetten. En als het hem niet lukte riept hij “Aan, aan” tegen mij. Dan moest ik ze in elkaar zetten. Dus dat is echt vanaf twee jaar dat hij al die stukjes samen zat te stellen.
Vervolgens zijn we de stukken gaan bewegen op het bord. En hebben we ze samengezet zonder het stokje. Toen kwamen we erbij om een spel te spelen. Totdat alle stukken samen waren. Nou, dan heb ik het over vier jaar oud ofzo. Dat was ook het eerste moment dat ik iets deed wat hij nog niet eerder had meegemaakt.
Hij zette zijn stuk ergens op het bord en ik ging met mijn stuk naar de zijne toe. Toen sloeg ik zijn stuk om. Toen keek hij me aan! En toen zei hij: “Papa wat doe je nou?” Ik zeg: “Ja, ik sla je stuk.” Hij zegt: “Maar dat kan niet.” Ik zeg, “Hoezo niet dan?” Hij zegt, “Dat is pesten. Dat kan niet. Je kan niet slaan. Je mag niet.” Nou, dat was wel bijzonder. Dat is vier jaar oud. De zomer daarna hebben heb ik uitgelegd dat Paco Sako ‘vredeschaken’ is. Toen hebben we al op de camping, in de tent, hebben we vanuit zijn vragen een gesprek gehad over vrede en oorlog.
Vervolgens toen hij zes was zijn we de bewegingen van de stukken gaan leren ongeveer. Of langzamerhand zo. Toen hij zes was kende hij wel de bewegingen van de stukken. En toen de combo’s, of het vrijspelen. Nu als hij acht is heeft hij al echt zetten gemaakt. Van vijftien stappen, zeventien stappen is zijn record. Dat het een eeuwige lange combo wordt. Dus hij speelt het.
Het idee achter een naam
Arran: Wat is eigenlijk het idee achter de naam Paco Sako? Ik geloof dat je me vertelde dat het Esperanto is?
Felix: Ja, klopt. Dus, eh, in eerste instantie, eh, ja, Esperanto is een taal, ik spreek hem zelf niet, maar er zit wel een idee achter. Mijn vader, die was ook weer op zijn beurt soort van geobsedeerd met de oorlog. Dus die las constant boeken en keek documentaires. Hij vertelde mij toen ik een tiener was, jonge tiener, over Esperanto. En het idee achter dat we eigenlijk dezelfde taal moesten of konden spreken. Wellicht om minder conflict te hebben in de wereld.
Arran: Je vader heeft de oorlog meegemaakt?
Felix: Die heeft de oorlog ook meegemaakt. Hij was acht toen de oorlog voorbij was. Maar ook, hij vertelde mij wel over de jaren na de oorlog. En het wederopbouw van het land. Hoe dat impact had, ook gezegd, zeker op jonge mannen, zeg maar. Later werd dat helemaal een obsessie. En hij kon zich maar niet voorstellen dat twee groepen mensen zo tegenover elkaar kwamen te staan. Dat zie je eigenlijk ook weer in dit spel terug.
Dat ze dus niet tegenover elkaar en elkaar gaan uitschakelen. Maar eigenlijk dat ze elkaar gaan, ja, bijvoorbeeld bevrienden of de weg naar elkaar toe vegen. Dat hoeft niet altijd makkelijk te gaan. Maar misschien is dat ook weer een kleine deel van het, hoe zeg je dat, de opbouw van de inspiratie, zeg maar. Of van het moment van de inspiratie. En Esperanto was dus inderdaad een idee. Toen de naam eerst naar voren kwam dacht ik dat het misschien te Spaans klinkt. Dat werkt misschien niet, commercieel gezien. Maar uiteindelijk met de latere investeerder zei ik, nou, Esperanto is Paco Sako. En toen zei hij van, ja, dat is eigenlijk wel mooi. Dus ik had hem eerst even aan de kant geschoven. Later hebben we de naam samen toch omarmd. Want Paco Sako betekent vrede, Paco betekent vrede en Saco betekent schaak.
Verborgen betekenis
Arran: Nou, we hebben het dus gehad over de omarming, de dansparen, maar zijn er misschien andere dingen in het ontwerp en in de mechanieken waarin het thema van vrede naar boven komen die je misschien niet direct zou zien als je het spel gewoon aan het spelen bent?
Felix: Bij het ontwerp van de stukken heb ik de ringen die normaal gesproken onder de hoofden van de schaakstukken zitten geopend. Dat zijn armpjes geworden waarmee ze elkaar vasthouden.
Daarnaast is het mooie eigenlijk van het hele ontwerpproces dat in de zoektocht naar een goede balancerende ondergrond en houding, de opbouw van het stuk, ik eigenlijk automatisch uitkwam bij de yin yang. Omdat het gewicht eigenlijk boven het grotere deel van de yin yang is geplaatst aan de binnenkant waar ze tegen elkaar aankomen. Ook is de balans iets naar voren. Maar het is juist weer het puntje van de yin yang die eigenlijk het evenwicht behoudt.
En het is eigenlijk bijzonder wel hoe de hele cascade van ontwikkeling, van puur het idee van hé, ik laat wit en zwart omarmen in plaats van slaan. Vervolgens valt alles eigenlijk steeds mooi in elkaar. Het is alsof het spel een beetje natuurlijk zo gaat, dat het zo klopt. Dat vormt dan ook een mooi aanknopingspunt voor een gesprek in het spel.
De dansvloer
Arran: Paco Sako maakt van een slagveld een dansvloer. Had je een specifieke dans in gedachten toen je het spel maakte?
Felix: Nou , niet in eerste instantie. Toen ik de stukken ging ontwerpen kwamen we op die draai in de stukken. Voor mij was het eerste beeld toen twee mensen die elkaar weer na lange tijd op het perron zien. Één is met een trein teruggekomen. Je kent het wel van films, de een springt in de anders armen en ze draaien een rondje. Dus dat was eigenlijk de eerste inspiratie. Verder is het gaandeweg langzamerhand ontwikkeld. Ik heb ook zoveel dansen gezien. Mensen hebben dus vaak genoeg een bal, een balzaal genoemd. Nou ja goed, een van mijn beste vrienden die is van de salsa. Maar ja, ballroom is toch wel vaak genoemd inderdaad. Maar we zien ook wel, ik werd nu ook weer gevolgd door bellydancers. Ik weet niet hoe dat komt.
Arran: Ja het is wel meer solitair, of tenminste niet in paren.
Felix: Precies. Het is niet samengaan. Maar er zijn een op verschillende manieren waarop dansen naar voren kwamen. Ik denk dat ik nu vooral een balzaal zie.
De koning omarmen
Arran: Ondanks dat Paco Sako om vrede gaat is het doel nog steeds je tegenstanders koning te omarmen. Is hier misschien een narratieve reden voor?
Felix: Nou ik denk dat het wel uiteindelijk een uitdaging blijft in het leven om met anderen interactie te hebben, om met anderen dingen te bouwen of te ontwikkelen. En om met elkaar te leven. Maar zolang de basis van de interactie naar elkaar toekomen is het goed.
Ik zie het eigenlijk als een dialoog waarin de twee spelers elkaar uitdagen of proberen te overtuigen. Dus ik zie dit als een creatief proces tussen twee mensen die heel graag, bijvoorbeeld, verschillende kleuren op de muur willen hebben in hun huis. Dan moeten ze dus gaan beredeneren waarom. Ze gaan overleggen waarom. Maar tijdens dit proces staat boven dat spel en die redenatie dat je elkaar dus eigenlijk ook omarmt.
Arran: Dus de intentie is dus van het begin af aan eigenlijk al samenkomen.
Felix: Zo kun je dat zeggen ja. Het spel eindigt uiteindelijk met een dans aan mijn koning of een omarming aan mijn koning of aan jouw koning. Misschien ‘wint’ de persoon die gelijk krijgt. Dan krijg je daar de punten voor omdat jouw oplossing uiteindelijk wordt gebruikt. Maar goed tijdens het proces heb je mij niet uitgeschakeld. Dan zijn we eigenlijk dichter bij elkaar gekomen. Dus dan zijn we allebei tevreden.
Paco Sako strategie volgens Felix
Arran: Voor schaken zijn een hele boel openingen gestudeerd en uitgewerkt, maar Paco Sako is natuurlijk nog nieuw. Hoe open je eigenlijk een goed potje?
Felix: Het hele schaakspel gaat een andere kant op eigenlijk. Ik noem het wel eens een parallelle universum. Dat lijkt me hier een soort van explosie van energie en creativiteit. Want je hebt natuurlijk die combo’s die steeds langer kunnen worden. Ik denk dat je in schaken wat dieper door kan denken. Hier zou je wat, wat breder moeten denken. Maar je hebt wel bepaalde elementen die in beiden zitten. Het blijft bijvoorbeeld belangrijk om je stukken te ontwikkelen, zodat je meer opties hebt. Je kan hier wel wat verder door pakken, dus je kan hier echt vrijuit spelen.
Arran: Dus je begint agressiever?
Felix: Assertiever zeg ik altijd. Proactief. Ja, goed. Maar inderdaad, want je kan je stukken natuurlijk niet kwijtraken. Dus daar sla je de spijker op zijn kop.
Een zwakkere koning
Arran: Door de manier waarop Paco Sako werkt is de koning een stuk zwakker worden. Het kan niet meer voor zichzelf opkomen, want als het een dans start verlies je meteen. Ook is het traditionele eindspel weg, omdat alle stukken op het bord blijven. Dat is het deel waar de koning in uitblinkt. Zit hier nog wat achter?
Felix: We hebben verschillende opties gehad voor de koning. Er is nog steeds de gedachte om de koning een aantal mogelijkheden te geven. Maar voor nu vinden we het spel prima zoals het is.
We overwogen de koning een combo te starten die eindigt met een omarming van de koning van je tegenstander. Dat zou dan een mooie winst zijn voor de persoon die de zet maakt.
Er zit ook wel een leuke verrassing in. Want als de koning door een keten aan zetten en omarmingen uiteindelijk los ergens eindigt kan hij flink ver ontsnappen. Als je aan het einde maar niet nog in een danspaar zit.
Hoe ervaart Felix verlies?
Arran: Kan je goed tegen je verlies?
Felix: Ja, prima.
Arran: Is dat gevoel van een potje schaken of een potje Paco verliezen anders voor jou?
Felix: Ik denk wel dat het anders is, inderdaad. Met name ook het gehele proces op het bord. Als je in een schaakspel een loper achter komt te staan is het al een beetje balen. Je probeert het nog wel, maar je speelt vanuit een achterstand. En als je een loper voorstaat, dan voel je wel een beetje de koning. Dat heb je sowieso niet natuurlijk in dit spel. Dus dat houdt dit spel wel echt levendig.
Zeker ook omdat het eigenlijk levendiger wordt. Naarmate er meer eenheden of dansjes op het bord komen te staan zijn er steeds meer patronen voor een combo. Dat voelt heel erg energiek en creatief. Dus qua spelelement is daar al een gevoel in. Hierdoor voel je misschien minder als de overwinnaar, maar je staat ook nooit echt achter. Dus je zit minder te balen. En eigenlijk maakt winnen of verliezen me dan minder uit. Winnen is natuurlijk nog steeds leuker, maar het is wat verachtender. En de creativiteit vind ik dan ook belangrijker.
Felix en games
Arran: Digitaal en Analoog is een site over bordspellen, maar ook over videogames. Game je wel eens?
Felix: Ja. Nu mijn zoontje Een Playstation heeft Spelen we weleens samen Sackboy.
Arran: Als je een videogame zou maken, wat voor iets zou het dan zijn?
Felix: Het zou een avonturen puzzel game zijn met veel creatieve oplossingen. Waar je dan op speelse wijze verder komt. Met een hoop rennen, springen en truucjes, maar ook met een verhaallijn waarin je keuzes kan maken.
Wat ik vroeger wel een mooi boek vond is zo’n choose your own adventure. Dus keuzes maken zou zeker een thema zijn in mijn game. Misschien dat sommige keuzes elkaar kruizen en zo weer bij elkaar komen. Dus misschien zo, dus het zou een avonturen creatieve oplossingsspel moeten zijn.
Ik heb eigenlijk nog een concept liggen. Dat is eigenlijk mijn levensconceptdoel. Het is gericht op de mens meer op speelse wijze, door middel van hun creativiteit, het leven, de maatschappij te laten vormen. Dat we eigenlijk een real life game worden.
Arran: Dus wat het puzzelen en de keuzes naar het echte leven wordt getrokken? Een beetje zoals augmented reality?
Felix: Ja, dus, dus iets dat een game op de achtergrond heeft, maar dat het echte leven erin betrekt, zeg maar.
Bordspellen en kunst
Arran: Je hebt dus een bordspel gemaakt, maar van origine ben je kunstenaar. Waren er onverwachte of misschien verwachte aanknooppunten tussen het maken van een schilderij, van concept naar iets op het doek, en het maken van een bordspel?
Felix: Het was wel eigenlijk een nieuwe wereld. Maar de businesskant zag ik zeker terug. Van het opzetten van het bedrijfje en de social media. Ik moet zeggen dat ik niet veel overeenkomsten zie met het schilderen van een schilderij. Behalve dat het toch wel beide gewoon volledig creatieve processen zijn.
Arran: Maar het zijn wel beiden auteurswerken. Want schilderijen doe je voornamelijk zelf. Dit heb je dus ook voornamelijk zelf gemaakt.
Felix: Ja, ik heb natuurlijk, nou de stukken heb ik zelf gekleid in eerste instantie. Dus misschien het creatieve proces. Met je handen werken, dat gaat me natuurlijk altijd goed af. Dus ik kan in principe maken wat ik wil bij wijze van spreken. En daar, en dat vind ik een heerlijk proces.
Wat het allermoeilijkste denk ik is geweest tijdens dit proces, is dat je niet weet of het goed of het gaat worden uiteindelijk. De eerste jaren, de twijfel die er is geweest is over het concept. Dat heb je ook bij een schilderij. De twijfel van, gaat dit, kan ik het wel weer? Of kan ik het? Werkt het? En wordt het zoals ik wil dat het wordt? Dat is wel echt een ding wat je zou kunnen vergelijken.
Zeker bij Paco Sako heb ik daar ook jarenlang echt mee geworsteld. We wisten hoe de stukken moesten gaan. Eh, we hadden het idee dat het werkte. En dat het liep. Maar hoe diep het spel ging wist ik niet. Bi jschaken heb je al die boeken en studie. Hier was niets. Mensen vergeten ook wel dat schaken is niet zozeer één spel dat gemaakt is. Het is over honderden jaren ontwikkeld. Daar kun je in groeien en de diepte in gaan. En daar kun je hulp bij hebben. Maar dat hadden we hier niet. Dus ik maakte me wel zorgen over of het zou werken en of het aan zou slaan.
Evenementen en socials
Arran: Laatste vraag: zijn er evenementen die er binnenkort aan komen?
Felix: Ja, we hebben volgend kalenderjaar wel wat dingen gepland. In februari hebben we de Posterum Cup. En wij zullen gauw daarna in april de Bora Bora Cup doen. Dat is op het strand. In mei doen we waarschijnlijk weer het Nederlands kampioenschap. Ik heb nog niet veel tijd gehad om het te regelen, maar er komt waarschijnlijk ook een wereldkampioenschap.
Arran: En als mensen die evenementen zouden moeten vinden, waar zou dat kunnen?
Felix: We hebben een Discord kanaal. We hebben een hele leuke en actieve community. Er wordt wel dagelijks gespeeld. Daar worden de evenementen ook aangekondigd. En er zijn puzzels om het spel beter te leren spelen. Ook spelen we op PacoPlay.com. Die website is constant in ontwikkeling. Er zijn ook socials. Je kan ons volgen op Instagram, Facebook, Twitter (X) en zelfs LinkedIn. Oh, en we hebben ook wat op TikTok staan.
Geef een reactie