Paco Sako review – Schaken op de dansvloer

Schaken wordt ook wel ‘het spel der koningen’ genoemd. Maar koningen heersen en veroveren. Wat als we daarvan wegstappen en dansen voor vrede? Dan krijg je Paco Sako! Op het Spellenspektakel kreeg ik van de maker een set mee naar huis om een review te schrijven. Dus daar ben ik lekker mee aan de slag gegaan.

Geen moord op de dansvloer

Paco Sako vervangt het slagveld door een dansvloer. In plaats van een stuk slaan omarm je het namelijk met het jouwe om samen een danspaar te vormen. Dit paar vormt een nieuw stuk gemaakt van de eerdere twee en is dus zowel zwart als wit. Vanaf nu mogen beide spelers het danspaar zetten alsof het nog steeds het stuk van hun kleur is. Heb jij met een Paard een dans gestart met een Loper, dan mag jij het danspaar dus nog steeds als Paard verplaatsen terwijl je tegenstander het als een Loper blijft beschouwen. Als je erin slaagt een dans te starten met de Koning van je tegenstander win je.

Je mag een danspaar nooit opbreken, maar je mag wel een nieuwe partner aanbieden door het stuk te ‘slaan’ met een nieuwe. Het nu verloste stuk zet je ergens neer alsof je het net verzette. Zo kan je een hele kettingreactie veroorzaken door van danspaar tot danspaar te springen. Kan het stuk in een paar niet verplaatsen, dan mag het ook niet van paar wisselen.

In deze kettingreactie zit de twist van Paco Sako. Ketens van vijf zijn niet zeldzaam, het kan ook aanzienlijk meer zijn. Maar daarvoor heb je wel een vrij stuk nodig om de boel mee te beginnen. Je kan niet met een danspaar de koning ten dans vragen, dus iemand moet ergens de boel aftrappen.

Alle andere regels van schaken gelden nog steeds. Pionnen mogen nog steeds en passant slaan, de Koning kan nog steeds rokeren met de Toren en je kan ook een pion promoveren. Sterker nog, je tegenstander kan het nu ook voor je doen door een danspaar met een pion van jouw kleur op de achterste rij te zetten.

De boodschap

Deze omarming is meer dan een mechaniek. Het is een boodschap. Paco Sako wil dat we geen oorlog gaan voeren, maar voor vrede spelen. Wapens zijn niet nodig, want hoewel we aan verschillende kanten staan, zijn we geen vijanden.

In de dans komen de twee kanten letterlijk samen. Als je zwart en wit ziet als een eenheid heb je ook een krachtiger stuk gevormd, eentje dat zich niet alleen in beide beurten kan verplaatsen, maar ook de mogelijkheden heeft van beide voormalige stukken. Daar zit toch iets moois achter. Zodoende is Paco Sako meer dan een spelletje dat je speelt voor de leuk, het is een stuk kunst met een boodschap. En dat heeft wel iets.

Over de achterliggende boodschap en het symbolisme zal ik in een later stuk nog terug komen. Voor nu zul je het even hiermee moeten doen.

Macht wegnemen van de soeverein

Misschien had je er niet bij stilgestaan, maar de Koning is een stuk zwakker in Paco Sako dan in het gebruikelijke schaakspel. Normaal gesproken kan hij namelijk best wel een beetje voor zichzelf opkomen en in het eindspel is het zelfs een machtig stuk.

In Paco Sako verlies je als je Koning een danspartner vindt, wat betekent dat het nooit van zich af kan slaan. Bovendien gaan stukken nooit van het bord, dus traditionele eindspellen zijn er ook niet meer. Daardoor is het nog meer dan voorheen zaak dat je je Koning ver weg houdt van al dat dansen. Hij heeft twee linkervoeten, dat hoeft niemand te zien!

Hierin zit een kern van of je dit spel leuk gaat vinden of niet. Hou jij van de chaos van het middenspel, van alle mogelijkheden die daarbij komen kijken? Dan is Paco Sako voor jou. Ben jij meer van het eindspel, waarin een snuggere speler precies kan berekenen hoe je de overwinning bereikt of je tegenstander in een val kan lokken en een verloren spel toch nog in een remise om kan zetten? Dan is traditioneel schaken waarschijnlijk meer jouw ding.

Een andere strategie

Hoewel het voortkomt uit dezelfde kern is de denkwijze in Paco Sako helemaal anders dan bij schaken. Je kan netwerken aan dansparen bouwen. Ook kan je stukken van je tegenstander verplaatsen. En omdat hun paren niet persé overeen komen met de jouwe wordt het spel steeds minder symmetrisch.

Zo wordt het bord snel een interessante puzzel met stukken die steeds vreemder gaan bewegen. Voor je het weet heb je twee zwartveldige Lopers, iets wat alleen je tegenstander kan veranderen. Omdat je nooit stukken verliest kom je niet gauw hopeloos achter te staan. In plaats daarvan vecht je enkel nog om controle over het bord. Omdat die constant in flux is moet je op blijven letten.

Het nadeel hieraan is dat je eerder niet echt weet wat je moet doen. Bij schaken kan je altijd terugvallen op proberen materiaal te winnen, maar in Paco Sako kan dat niet. Of je voorstaat of niet is een stuk abstracter, waardoor beginners er weinig inzicht in hebben.

Maar als je dan zo’n lekkere kettingreactie hebt lopen is het wel écht heel leuk. Zelfs als het per ongeluk gebeurt krijg je een dikke grijns op je gezicht als je zes, zeven stukken in een enkele beurt verplaatst en de pot ineens binnensleept. Als je het gepland had is het nog eens een tikkeltje beter.

Winnen, of niet verliezen?

Dit komt wel met een asteriskje. Ik worstelde ermee iemand echt schaakmat te zetten. Tenminste, met intentie. Omdat ook je tegenstander sommige van jouw stukken kan verplaatsen wordt dat een stuk complexer. Er hoeft maar één schakel in de keten gebroken te worden en de hele ketting werkt niet meer.

In de regels van Paco Sako staat dat je niet aan hoeft te geven of iemand schaak staat of niet. Maar als je dan plots de winst pakt voelt het minder als winnen en meer als niet verliezen. Dat klinkt misschien als hetzelfde, maar het voelt erg anders. Daarom draaiden we deze regel al gauw om.

In plaats daarvan besloten we dat hetzelfde danspaar niet twee keer achter elkaar verplaatst kan worden. Dat wil zeggen dat zwart het paar niet mag verplaatsen als wit dat net ook deed. Anders kwam het iets té vaak voor dat je een oneindige loep maakt. Het is namelijk vaak zo dat schaak alleen opgelost kan worden door het net verplaatste stuk weer terug te zetten. Dan kan je al raden wat de beste zet is voor je tegenstander.

Een asteriskje op een asteriskje

Op mijn eerdere commentaar moet ik ook nog even terug komen. Het kan namelijk moeilijk zijn strategie te zien in een spel zo abstract als Paco Sako.

Eerder gaf ik al aan dat het lastig kan zijn een plan te bedenken omdat ‘voorstaan’ neerkomt op bordstaat in plaats van welke stukken je nog hebt. Dit geldt natuurlijk ook voor mij. Net als bij schaken is er een groot verschil tussen de regels van Paco Sako kennen en het spel begrijpen. Er goed in zijn is weer een stapje verder. Mogelijk kan ik na wat uitgebreider onderzoek inzien hoe je dit spel wint. Maar dat vergt natuurlijk veel meer tijd.

Spellen als dit, waar je je toch best in moet verdiepen voor je er beter in wordt, zijn lastig te reviewen. Dat betekent natuurlijk niet dat het volledig nutteloos is. Maar neem het met een paar korrels zout meer dan je gebruikelijk doet.

Ontwikkeld over meerdere generaties

Het is niet raar dat er nog dit soort probleempjes in het spel zitten. Schaken is niet ontwikkeld door een enkel persoon. In plaats daarvan is het over honderden jaren gegroeid vanuit Chaturanga. Dat dit alle kanten uit kan gaan zie je al in hoe anders Shogi of Xianqi zijn.

Regels als ‘aanraken is zetten’ zijn vrij recent en zelfs pad is pas tweehonderd jaar geleden toegevoegd. Je denkt misschien dat dit een uniek iets is, maar ook moderne bordspellen gaan door vele versies en playtests voor ze in de winkel komen. Het gebeurt alleen meer in de achtergrond.

In het spelregelboekje van Paco Sako wordt zelfs aangegeven dat de regels nog een beetje in ontwikkeling zijn. Je kan zelfs lid worden van de Discord gemeenschap door op deze link te klikken. Dan kan je meedenken en heb je altijd de meest recente versie van de regels. Je kan het ook hier gratis online spelen.

Sakomat

Paco Sako is een kunstwerk dat schaken als basis neemt en er een boodschap mee probeert over te brengen. Geen slagen maar omarmingen, geen oorlog maar dansen. Is de wereld dan niet beter?

Toch blijft het een strategisch spelletje waar je je brein over zal blijven kraken. De nieuwe mechanieken zetten het gebruikelijke schaakspel behoorlijk op zijn kop. Je gaat denken in ketens en combo’s en kan ook de ‘stukken van je tegenstander’ verplaatsen. Het is alleen wel lastig om te zien wat nou een goeie zet is en wat niet. Dus moet je weer oefenen om kunst te baren!

Oordeel: 8,0

Gerelateerde berichten:

Frustraties goed en slecht Interview met Felix Albers (Paco Sako) Een dagje Spellenspektakel