‘Klassiek bordspel’ kan veel meer betekenen dan alleen schaken. Bordspellen werden over de hele wereld gespeeld, dus natuurlijk zijn er ook spellen van heide en verre. Wat mensen vroeger speelden is een interessante kijk in hun culturen. Daarom leek het me leuk om eentje per continent te bespreken. Dan zijn we lekker multicultureel.
PS: Het enige continent dat ik heb overgeslagen is Antarctica, want daar komt geen beschaving vandaan.
Afrika – Mankala
Mankala is een klassiek bordspel met kommetjes of bakjes en knikkers of steentjes. De oudste versies van Mankala is opgegraven in de pyramide van Cheops en dateert helemaal terug naar 16BC. Dat is dus 1600 jaar voor baby Jezus is geboren!
Vergelijkbaar met Chaturanga (zie hieronder) heeft Mankala tegenwoordig een hele familie aan spellen. Tegenwoordig is Kalaha de meest bekende versie. Deze vind je wel eens in een bordspelwinkel, al is het misschien een beetje verstopt. Van origine komt Kalaha uit west Afrika. Als je naar minder directe afstammelingen wil kijken, Backgammon is ook een Mankala spel. Je weet wel, dat spel in elk 101 bordspellenverzameling. Met de driehoeken en de schijven, waarvan je waarschijnlijk de regels niet kent.
In Mankala verplaats je de stenen tegen de klok in door de inhoud van een bakje te pakken en dan van links naar rechts steeds één steen achter te laten tot je er geen meer hebt. Als je er eentje in je grote bak laat vallen is dat een punt, maar alles dat daar overheen gaat komt juist weer in de bakjes van je tegenstander.
Bij een potje Mankala komt een hoop tellen, uitrekenen en timing kijken. Je wil zo min mogelijk stenen naar je tegenstander sturen, want daar heeft die meer controle over dan jij. Aan de andere kant kan je wel je tegenstanders plannen verpesten door op het juiste moment wat steentjes plaatst en daardoor de aantallen verandert.
Azië – Chaturanga
Hoewel je de naam Chaturanga misschien niet kent (tenzij je een trouwe lezer bent, natuurlijk), ken je enkele nakomelingen wel. Chaturanga is namelijk de vader van schaken en Shogi.
De oudste verwijzing die we tot noch toe hebben gevonden dateert terug naar het jaar 625. En hoewel historici er nog steeds ruzie om maken, komt het spel waarschijnlijk uit India. Sommige geleerden vermoeden dat het spel wel eens 5000 jaar oud kan zijn!
Het is een simulatie van een slagveld, waarin twee veldheren het tegen elkaar opnemen en proberen elkaar gevangen te nemen. Je neemt een stuk van je tegenstander gevangen (of doodt het) door er met je eigen stuk op te stappen. Bovendien heeft elk soort stuk een eigen bewegingspatroon.
De originele regels van Chaturanga zijn door de eeuwen heen verloren gegaan. We weten bijvoorbeeld niet waar de kruizen op het bord voor zijn. Bovendien zijn ze door de eeuwen heen flink veranderd. Zo is het ook ontwikkeld in de moderne varianten die we tegenwoordig nog steeds competitief spelen.
Europa – Hnefatafl
Hnefatafl wordt ook wel ‘Viking schaken’ genoemd, ook al zijn de twee niet aan elkaar verwant. Wel werd het inderdaad door de Vikingen in Scandinavië gespeeld. Die hebben het onder andere verspreid naar Ierland, Ijsland en Oekraïne.
Het oudste bord dat is teruggevonden komt uit Denemarken en komt grofweg uit het jaar 400. Het spel was een lange tijd populair in Noord Europa, tot schaken de boel overnam rondom de 12e eeuw.
Hnefatafl is een beetje anders voor een klassiek bordspel. Het is namelijk asymetrisch. De twee spelers hebben een ander doel. Wit probeert te ontsnappen met de koning door op één van de hoeken van het bord te stappen. Zwart, daarentegen, probeert de koning gevangen te nemen.
Alle stukken verplaatsen als Torens in schaken. Ze mogen zover als je wil, maar alleen horizontaal en vertikaal. Je neemt een stuk gevangen door het aan twee kanten te omsingelen met die van jezelf. Beide spelers kunnen dit, maar wit is wel zwaar in de minderheid. Ook beginnen ze omsingeld. Hierdoor is het een wanhopige strijd waarbij je soldaten op moet offeren om je koning naar de veiligheid te brengen.
Amerika – Patolli
Toen de Conquistadoren in Amerika kwamen was het populairste spel van de lokale bevolking Patolli. Het werd gespeeld door Azteken, Mayanen en zelfs Teotihuacanos (waar populair bordspel Teotihuacan op is gebaseerd).
Zoals het geldt voor elk klassiek bordspel is het moeilijk met zekerheid te zeggen hoe oud Patolli is, al denkt men ongeveer dat het bestond rondom het jaar 200. Op zijn hoogtepunt werd het spel in grote delen van Noord en Zuid Amerika gespeeld.
Patolli is een gokspel waarbij het doel is je zes pionnen helemaal rond het veld te sturen en weer terug bij je startpunt te krijgen. hiervoor worden zes bonen geworpen die kunnen vallen op de blanke kant, of de kant met een oog. Dan mag je een pion zoveel vakjes verplaatsen als dat je ogen hebt gerold. Elke keer dat je een pion binnen krijgt win je een object van je tegenstanders. Als iemand zes pionnen binnen heeft eindigt het spel.
Als dit je bekend voorkomt, dat komt omdat Mens Erger Je Niet! hierop is gebaseerd. Het grootste verschil is dat je in Patolli niet stukken van je tegenstander kan slaan door erop te stappen. Ook rol je een dobbelsteen in plaats van dat je zes bonen rolt (of zes munten opgooit), wat ervoor zorgt dat de kans op alle uitkomsten hetzelfde is. En je hebt vier pionnen in plaats van zes. Verder is het spel hetzelfde.
Oceanië – Kōnane
Een klassiek bordspel uit Hawaii. Ik had gehoopt dat het speelbaar zou zijn in Like a Dragon: Infinite Wealth, maar helaas. Het spel werd gespeeld door de Polyneese bevolking van Hawaii.
Volgens BoardGameGeek is Kōnane bedacht in 1775, al vind ik nergens hoe ze dat weten. Voor de originele versie werden stukken koraal gebruikt voor de witte stukken, terwijl de zwarte gemaakt waren van vulkaansteen.
Kōnane wordt gespeeld op een 8×8 bord. Op elk veld wordt om en om een wit of een zwart stuk geplaatst. Dan verwijdert zwart een steen van zichzelf en wit eentje die ernaast ligt. Vervolgens wordt het spel omstebeurt gespeeld. In jouw beurt moet je een stuk van je tegenstander slaan door er overheen te springen met eentje van jezelf. Zodra je dat niet kan heb je verloren.
‘Hawaiiaans dammen,’ zo wordt er wel eens naar Kōnane verwezen. Je kan het ook gemakkelijk thuis spelen met een schaakbord en twee sets aan 32 stukken. Aan een damset heb je helaas niet genoeg, daar zitten maar twaalf stenen van elke kleur in. Maar als je ergens Go stenen hebt liggen zit je goed!
Klassiek en stijlvol
Nu ken je minstens één klassiek bordspel per continent. Zijn er spellen die jij mist op deze lijst? Laat het dan vooral weten in de comments!
Geef een reactie